Herriaren zaintzaile isila dugu, eta oraindik ere bisitariak harri eta zur uzten ditu haren barneko edertasunak. Baselizen katedrala dela esan ohi da.

Herritik irten, eta saihesbideko errepidearen norabide hartuko dugu. Eiza igaro, eta gasolindegia baino lehen, ezkerreko bidea hartuko dugu. Kilometro batzuk igo ostean, baselizara iritsiko gara. Bertan, Legazpi, Zumarraga, Urretxu eta Irimo gaineko bista zoragarriekin goza daiteke.

Familia-aisialdirako gunea ere badu, zuhaitzekin (pagadia), mahaiekin eta harrizko eserlekuekin. Bertatik paseo atsegina egin daiteke, Beloki mendiraino.

Oso interesgarriak dira Santa Isabel jaiak (uztailaren 2an), herriko eta eskualdeko biztanleak goizeko lehen ordutik igotzen baitira, erromerian, meza ematen den tokiraino. Bertan, herriko dantzariek, baselizaren inguruan prozesio txiki bat egin ondoren, Zumarragako Ezpata Dantza zaharra dantzatzen dute aldarearen aurrean. Mezaren ostean, dantza bera egiten dute, kanpoan, eta Aurreskua dantzatzen dute ere. Horren ondotik, koadrilentzako eta familientzako bazkaria dator, txistulariek eta trikitilariek girotuta, eta arratsaldean, berriz, herrira buelta, erromeria alaian.

1576ra arte, Zumarragako lehenengo eliza izan zen, eta eremuko eraikin zaharrenetako bat da, zalantzarik gabe.

Euskal erromanikoaren adibide argia da, eta gaur egun monumentu gutxi batzuk bakarrik mantentzen dira estilo hartakoak. Edonola ere, erromaniko-gotiko trantsizioko elementu arkitektoniko batzuk topa ditzakegu.

Haren eraikuntza erromaniko primitiboak ez du kanpo-kontrahormarik, hasiera batean egurrezko teilatua baitzuen.

Nabe bakarra du, eta hiru zatitan banatuta dago, sei zutabe zilindriko lodirekin. Gainera, bi zertxa ditu muturretan, fabrikaren aurreko hormen gainean: presbiterioari eta oheburuko pinoiari dagokiena.

Teilatua bi isurkikoa da. Korua eta alboko tribunak egurrezkoak dira, zapata-habetxoen gainean, eta eskualdeko eliza askok (Iparraldekoak, bereziki) hartutako antolamendu tradizionala jarraitzen dute.

Barne-arotzerian (zapata-buruak, mentsulak, habeak) esteletan, kutxetan eta ateburuetan erabili ohi diren tailu bereizgarriak ikus ditzakegu, hala nola eguzkia eta sua islatzen dituzten gurpil eta gurutze zeltikoak.

Benetan bitxiak dira erliebe horien amaieran dauden zapata izugarriak. Izan ere, horietan gizakia ageri da, emakumezko buruek eta bustoek irudikatuta, eta horietako batzuk “sapi” batekin ukituta daude. Beste figura batzuk ere ikus daitezke zizelkatuta, horien artean dragoi baten irudia nabarmentzekoa delarik.

Trapezio itxurako absidea presbiterioaren aurre-hormak baino berriagoa da, eta haren kanpoaldean, bi elementu arkitektoniko interesgarri daude:
a) Hareharriz landutako gurutzadura, portada txiki baten tinpanoan.
b) Zaharberritze-lanetan lehenogoratutako leiho gotikoa, burdina forjatuzko nabar batekin, tinpanoaren erdian. Gurutzadura inguratzen duenaren egitura antzekoa du.
Bi konposizio arkitektonikoen artean, harrizko orla bat dago, eta inskripzio hau dauka, letra gotikoetan: MCCCCLXXX.